Trong lịch sử phát triển nghiên cứu y sinh học việc ứng dụng sử dụng các dòng tế bào có nguồn gốc từ động vật, thực vật rất phổ biến và là vật liệu không thể thiếu trong việc triển khai nghiên cứu trong phòng thí nghiệm y sinh, đặc biệt là lĩnh vực sản suất và kiểm định chất lượng; thuốc, vắc xin, sinh phẩm y tế phục vụ công tác phòng và điều trị bệnh cho cộng đồng. Việc ứng dụng rộng rãi nuôi cấy tế bào động vật trong sản xuất cũng như kiểm định các sản phẩm vắc xin và sinh phẩm phòng và điều trị bệnh bệnh từ đầu thế kỷ 20, đặc biệt trong 3 thập kỷ gần đây các kỹ thuật công nghệ sinh học công nghệ cao như DNA tái tổ hợp, gene, protein kết hợp với sử dụng các dòng tế bào động vật nguyên phát hoặc thường trực vào việc nghiên cứu sản xuất ra nhiều sản phẩm sinh học công nghệ cao an toàn, hiệu lực và tiện sử dụng trong công tác phòng bệnh và điều trị có giá trị. Tùy theo tính chất đặc thù của mỗi loại tế bào mà sử dụng dùng để nuôi cấy các loại vi rút khác nhau, ngoài ra có một số loại tế bào có thể sử dụng để nuôi cấy nhiều loại virus khác nhau như tế bào vero, thận khỉ, chuột đất vàng (CHO), MRC-5, BHK, MDBK….Một trong số đó, dòng tế bào vero được sử dụng rộng rãi nhất trong sản xuất và kiểm định các vắc xin vi rút sống giảm độc lực hoặc vắc xin vi rút bất hoạt trên thế giới như; vắc xin sởi, vắc xin quai bị, vắc xin rubella, vắc xin viêm não nhật bản B, vắc xin dại, vắc xin rotavirrus, vắc xin dengue…. Ngoài việc sử dụng dòng tế bào vero vào nuôi cấy sản xuất vắc xin vi rút thì công tác kiểm định chất lượng vắc xin nói chung và sinh phẩm y tế tại các cơ quan kiểm định quốc gia và các phòng kiểm định tại các nhà sản xuất cũng sử dụng tế bào vero rộng rãi.
Thực tế hiện nay tại Viện kiểm định quốc gia vắc xin và sinh phẩm y tế (NICVB) và các phòng kiểm định của các nhà sản xuất sử dụng tế bào vero là mẫu chuẩn quốc tế (ATCC) với thủ tục nhập khẩu và vận chuyển khó khăn, giá thành cao nên không chủ động và kiểm soát chất lượng hoặc là dùng mẫu chuẩn in-house tự phát triển hoặc chia sẻ từ các nhà sản xuất đối tác hợp tác trong và ngoài nước. Mặt khác Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) khuyến cáo và các tài liệu hướng dẫn kỹ thuật (TRS) về đánh giá chất lượng và sử dụng dòng tế bào vero cho sản xuất và kiểm định vắc xin và sinh phẩm y tế áp dụng cho các cơ quan kiểm định quốc gia các nước hoặc khu vực sản xuất vắc xin và sinh phảm y tế nên chủ động xây dựng ngân hàng tế bào 5 vero riêng mình bao gồm: ngân hàng tế bào vero gốc giống (Master Cell Bank-MCB) và ngân hàng tế bào vero làm việc (Working Cell Bank-WCB) với hồ sơ chất lượng của ngân hàng chủng đầy đủ các thông tin qui định của WHO và chủ động trong công tác quản lý hệ thống chất lượng của cơ quan quốc gia quản lý vắc xin (NRA) và cung cấp cho hệ thống labo kiểm định chất lượng vắc xin và sinh phẩm trên phạm vi toàn quốc. Thực trạng Việt Nam là một trong số 39 quốc gia có cơ quan NRA đạt tiêu chuẩn của WHO và có nền công nghiệp sản xuất vắc xin lâu đời từ những năm 1970. Trong những năm gần đây với chính sách của chính phủ, ngành y tế tập trung chú trọng ưu tiên đầu tư cơ sở hạ tầng, nâng cao năng lực nghiên cứu khoa học và hợp tác quốc tế chuyển giao công nghệ của cơ quan quản lý NRA và các cơ sở sản suất vắc xin và sinh phẩm y tế trong nước, triển khai áp dung các công nghệ, kỹ thuật cao vào công tác nghiên cứu và phát triển các sản phẩm vắc xin công nghệ cao như vắc xin rotavirus, vắc xin sởi, vắc xin rubella, viêm não nhật bản B trên tế bào vero, IPV, vắc xin cúm đại dịch và cúm mùa, vắc xin viêm gan B tái tổ hợp DNA.. sử dụng cho công tác phòng bệnh truyền nhiễm cho cộng đồng.
Ngoài ra định hướng nghiên cứu và ứng dụng công nghệ cao để phát triển các vắc xin công nghệ cao trong Chương trình phát triển sản phẩm quốc gia phòng bệnh cho người giai đoạn 2015-2020 của Chính phủ sẽ còn nhiều loại vắc xin chất lượng cao như vắc xin ho gà vô bào (aP), vắc xin phòng bệnh viêm phổi do Heamophilus influenza (Hib), vắc xin phòng bệnh chân tay miệng do vi rút EV71, vắc xin phòng sốt huyết dengue sẽ ra đời. Với chức năng và nhiệm vụ của Viện kiểm định quốc gia vắc xin và sinh phẩm y tế (NICVB) thực hiện hai trong sáu chức năng của cơ quan quản lý quốc gia (NRA) là xuất xưởng lô và kiểm định chất lượng trong labo, giám sát chất lượng vắc xin và sinh phẩm y tế trên phạm vi toàn quốc, quản lý và cung cấp mẫu chuẩn quốc gia (chủng chuẩn, độc tố chuẩn, kháng huyết thanh chuẩn, các dòng tế bào chuẩn..) cho các phòng kiểm định của các nhà sản xuất vắc xin và sinh phẩm trên toàn quốc.
Do vậy, để đáp ứng nhu cầu cấp thiết và phù hợp với yêu nâng cao năng lực của cơ quan NRA và Kiểm định quốc gia trong công tác kiểm định và giám sát chất lượng vắc xin và sinh phẩm y tế trên phạm vi toàn quốc, nhóm nghiên cứu do TS. Phạm Văn Hùng đứng đầu cùng với Viện kiểm định quốc gia vắc xin và sinh phẩm y tế, Bộ Y tế, đã thực hiện đề tài: “Thiết lập và đánh giá chất lượng ngân hàng tế bào Vero dùng trong kiểm định Vắc xin, Sinh phẩm Y tế” nhằm xây dựng qui trình chuẩn về thiết lập ngân hàng tế bào gốc giống (MCB), 6 ngân hàng tế bào làm việc (WCB) theo tiêu chuẩn của WHO; sản xuất 250 ống tế bào vero MCB và 400 ống tế bào vero WCB đạt chất lượng theo tiêu chuẩn WHO và đánh giá chất lượng ngân hàng tế bào vero MCB và WCB đạt tiêu chuẩn WHO dùng cho kiểm định vắc xin.
Qua kết quả nghiên cứu về đánh giá, đề tài có các kết luận như sau:
- Ngân hàng mẫu chuẩn tế bào Vero 76 NICVB/MCB01-18 và NICVB/WCB01-19 được sản xuất đạt tiêu chuẩn theo quy định WHO TRS No.932, phần 3, 2006 cho một sản phẩm mẫu chuẩn.
- Các Quy trình chuẩn (SOPs) thiết lập và đánh giá chất lượng tế bào vero dùng cho kiểm định vắc xin và sinh phẩm y tế đạt các chỉ tiêu về tiêu chuẩn chất lượng theo khuyến cáo của WHO TRS No. 978, phần 3, 2013 và WHO TRS No. 993, 2006 và được phê chuẩn là tài liệu thực hành và áp dụng tại NICVB và các phòng thí nghiệm kiểm định trên cả nước.
- Ngân hàng mẫu chuẩn Vero 76 NICVB/MCB01-18 và NICVB/WCB01-19 đạt yêu cầu về đánh giá chất lượng (Vô trùng, không nhiễm mycoplasma, không nhiễm vi 39 khuẩn lao, độ sống, tính đồng nhất độ sống giữa các ống tế bào, không nhiễm tác nhân ngoại lai trên in vitrro và in vivo, không nhiễm tác nhân vi rút nội sinh Retrovirus).
- Ngân hàng mẫu chuẩn Vero 76 NICVB/MCB01-18 và NICVB/WCB01-19 đạt yêu cầu về tính ổn định độ sống các ống tế bào khi bảo quản ở nhiệt độ -196oC trong môi trương Nitơ lỏng theo thời gian.
Nhóm đề tài kiến nghị cần nghiên cứu tiếp tính ổn định độ sống ngân hàng tế bào Vero 76 NICVB/MCB01-18 và Vero 76 NICVB/WCB01-19 tại các mốc thời gian tiếp theo hàng năm để bổ sung thêm số liệu phân tích hoàn chỉnh tính ổn định khi bảo quản theo thời gian; Áp dụng quy trình chuẩn (SOP) “Quy trình chuẩn đánh giá chất lượng tế bào vero dùng cho kiểm định vắc xin và sinh phẩm y tế” đáp ứng các tiêu chuẩn chất lượng theo yêu cầu của WHO thực hiện cho các dòng tế bào khác; Chất lượng của Ngân hàng tế bào Vero 76 NICVB/MCB01-18 và Vero 76 NICVB/WCB01-19 đạt yêu cầu chất lượng theo tiêu chuẩn của WHO.
Đề nghị công nhận ngân hàng tế bào Vero 76 NICVB/MCB01-18 và Vero 76 NICVB/WCB01-19 chuẩn quốc gia Việt Nam dùng cho kiểm định chất lượng vắc xin, sinh phẩm y tế.
Có thể tìm đọc toàn văn Báo cáo kết quả nghiên cứu của Đề tài (Mã số 18938/2020) tại Cục Thông tin khoa học và công nghệ quốc gia.
P.T.T (NASATI) vista.gov.vn